Πώς θα διασφαλίσουμε πρακτικά στην προσχολική τάξη ότι τα παιδιά μας ακούν;
Αποτελεί μια βασική ανησυχία των παιδαγωγών και νηπιαγωγών, αν τα παιδιά της ομάδας τους θα είναι σε θέση να ακολουθούν τους κανόνες της τάξης ή τις οδηγίες που τους δίνονται, ώστε να υπάρχουν όσο το δυνατόν λιγότερες συγκρούσεις.
Στο παρόν άρθρο παρέχονται κάποιες κατευθύνσεις και πρακτικές προτάσεις για να διασφαλίσουμε όχι μόνο ότι διατυπώνουμε και δίνουμε οδηγίες με τον κατάλληλο τρόπο αλλά και ότι τα παιδιά μιας ομάδας τις ακολουθούν.
Διερευνώντας τι τελικά σημαίνει ανυπακοή ή υπακοή καλό είναι να επικεντρωθούμε στις συγκεκριμένες μορφές συμπεριφοράς που σχετίζονται με αυτές τις έννοιες.
Η υπακοή αφορά:
- στην εκτέλεση κάποιων οδηγιών ή εντολών που δίνονται από τον ενήλικα στο παιδί
- στη διάθεση για συνεργασία
- στην προθυμία να ακούσουν τα παιδιά κάτι εναλλακτικό από αυτό που πιστεύουν τα ίδια.
Συνήθως, καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν και γίνονται πιο ανεξάρτητα μπαίνουν και στη διαδικασία να επιλέγουν σωστά αυτό που καλούνται να κάνουν, να το καταλάβουν και γι’ αυτό να γίνονται πιο υπάκουα. Σε καμία περίπτωση όμως η υπακοή δεν θα πρέπει να ταυτίζεται με την πλήρη συμμόρφωση σε κανόνες, χωρίς να υπάρχει κανένα περιθώριο διαφωνίας. Στις μέρες μας έχει αποκτήσει μία αρνητική χροιά καθώς θεωρείται ότι η υπακοή σε κανόνες, έρχεται σε αντίθεση με το δικαίωμα της ελεύθερης επιλογής. Καλό είναι σε αυτήν την περίπτωση να δίνεται περισσότερο έμφαση στο να μάθουν τα μικρά παιδιά από νωρίς πώς μπορούν ακόμα και να διαφωνήσουν ή πού τελικά αποσκοπούν κάποιες οδηγίες που τους δίνονται από ενήλικες. Δεν περιμένουμε και δεν θέλουμε το 100% της υπακοής. Το ίδιο σημαντική είναι και η φύση και η σκοπιμότητα των οδηγιών που δίνονται.
Για παράδειγμα :
Τα παιδιά βγαίνουν να παίξουν στον κήπο του σχολείου για μισή ώρα, όπως προβλέπει το πρόγραμμά τους. Στην οδηγία της παιδαγωγού να επιστρέψουν στις τάξεις τους κάποιο παιδί μπορεί να αρνηθεί και να θέλει να κάτσει κι άλλο. Η παιδαγωγός εξηγεί γιατί αυτό δεν μπορεί να συμβεί (π.χ. θα τους ζαλίσει ο ήλιος ή είναι ώρα για φαγητό).
Ας δούμε όμως και αυτό το παράδειγμα:
Τα παιδιά βγαίνουν να παίξουν στον κήπο του σχολείου. Στα 5 πρώτα λεπτά η παιδαγωγός τους λέει ότι τελικά έχουν φύγει εκτός προγράμματος και θα πρέπει να επιστρέψουν στις τάξεις τους. Κάποιο παιδί αρνείται γιατί δεν έχει καν προλάβει να παίξει. Έχει δίκιο;
Μία γενική γραμμή, που μπορούμε να ακολουθούμε είναι η ακόλουθη:
Ακούω ⇒ Ακολουθώ
Αν διαφωνώ ⇒ Συζητώ
Η ανυπακοή μπορεί να έχει ποικίλες μορφές. Κάποιες από αυτές είναι οι παρακάτω:
- Παθητική συμπεριφορά και αδιαφορία (π.χ. δεν σε ακούω, δεν σου απαντώ)
- Άμεση ανυπακοή (π.χ. πετώ αντικείμενα, φωνάζω, κλαίω, δεν σε κοιτάζω)
- Απλή άρνηση (π.χ. Όχι)
- Διαπραγμάτευση (π.χ. Όχι τώρα σε λίγο).
Οι λόγοι που ένα παιδάκι εκδηλώνει συχνά συμπεριφορές ανυπακοής και δεν ακολουθεί οδηγίες είναι αρκετοί και είναι σημαντικό ο παιδαγωγός να προβληματίζεται και να προσπαθεί να τους ανιχνεύει.
Λόγου χάρη ένα παιδάκι είναι ανυπάκουο γιατί:
- πιστεύει ότι με αυτόν τον τρόπο θα τραβήξει την προσοχή των συμμαθητών του ή του ενήλικα
- επιδιώκει να ελέγχει καταστάσεις για να νιώθει μεγαλύτερη ασφάλεια
- ντρέπεται να ακολουθήσει μια δραστηριότητα ή χρειάζεται χρόνο για να προσαρμοστεί σε μια νέα περιβαλλοντική συνθήκη
- Δεν καταλαβαίνει ή δυσκολεύεται και πρακτικά να ακολουθήσει μια οδηγία.
Πρέπει επίσης να λαμβάνουμε υπόψη τον τρόπο που έχουν επιλέξει οι γονείς του παιδιού να διαπαιδαγωγούν το παιδί τους, που αρκετές φορές διαφέρει από τη φιλοσοφία ενός κέντρου προσχολικής αγωγής (για παράδειγμα, πολύ αυστηροί γονείς που δίνουν έμφαση σε τιμωρητικές μεθόδους ή γονείς που ακολουθούν τις προτιμήσεις του παιδιού τους χωρίς να βάζουν κάποιους κανόνες ή όρια που αφορούν στην οργάνωση της οικογένειάς τους). Γι’ αυτό και συχνά υπάρχουν παιδιά που συμπεριφέρονται με διαμετρικά αντίθετο τρόπο στο σχολικό και οικογενειακό περιβάλλον.
Πρακτικές προτάσεις για να ακολουθούν τα παιδιά μιας ομάδας κανόνες και οδηγίες
Τις περισσότερες φορές οι παιδαγωγοί επικεντρώνονται στο τι θα ακολουθήσει της ανυπάκουης συμπεριφοράς ενός παιδιού (συνέπειες), προβαίνοντας έτσι στην επιβολή κάποιας μικρής τιμωρίας. Χωρίς να αμφισβητείται η αποτελεσματικότητα ανάλογων πρακτικών θα εστιάσουμε περισσότερο στις προτάσεις που θα διασφαλίσουν μια ήρεμη ομάδα. Είναι βέβαια σημαντικό να γνωρίζουμε ότι ως παιδαγωγοί δεν μπορούμε να επιβάλλουμε σε κάποιον να κάνει κάτι αλλά μπορούμε να ενισχύουμε και να επιβραβεύουμε αποδεκτές μορφές συμπεριφοράς.
Οδηγίες για τις …οδηγίες
- Έχουμε προσδοκίες ανάλογες με την ηλικία των παιδιών (π.χ. δεν μπορούμε να ζητήσουμε από παιδιά 3 ετών, να ακούσουν ήσυχα, παραμύθι μισής ώρας. Είναι αναμενόμενο ότι θα κουραστούν).
- Πριν από την παροχή μιας οδηγίας (που είτε απευθύνεται σε ένα παιδί είτε σε παιδιά μιας ομάδας) είμαστε σίγουροι ότι έχουμε διασφαλίσει την προσοχή του. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι βρισκόμαστε κοντά στο παιδί, διατηρούμε βλεμματική (κάποιες φορές και σωματική επαφή), μιλάμε με σταθερή και δυνατή φωνή και δεν το διακόπτουμε από κάτι που έχει απορροφήσει το ενδιαφέρον του.
- Η οδηγία μας είναι ξεκάθαρη, απλή και συγκεκριμένη, ενώ κάποιες φορές μπορεί να περιλαμβάνει και διπλή επιλογή (π.χ. θα παίξεις με τις κούκλες ή με την μπάλα;). Λόγου χάρη αντί να πούμε: Μάζεψε το παιχνίδι. Λέμε: Βάλε τα τουβλάκια στο κουτί τους.
- Διατηρούμε σταθερό και ήρεμο τόνο στη φωνή μας. Δεν είμαστε απειλητικοί ή απεγνωσμένοι.
- Δεν επαναλαμβάνουμε πολλές φορές την ίδια οδηγία. Τη λέμε μία φορά και περιμένουμε 5-10 δευτερόλεπτα. Αν δεν ακολουθήσει πλησιάζουμε περισσότερο ή δείχνουμε με το χέρι μας τι πρέπει να κάνει το παιδί. Είμαστε προσεκτικοί γιατί συχνά τα παιδιά συνηθίζουν να καθυστερούν να ακολουθήσουν για να κερδίσουν χρόνο στη δραστηριότητα με την οποία ήδη εμπλέκονται.
- Είμαστε συνεπείς σε αυτό που ζητάμε. Αλλά πάντα προσέχουμε να είμαστε και δίκαιοι.
- Φροντίζουμε πάντα να επιβραβεύουμε το παιδί που ακολουθεί την οδηγία μας.
Συζητήσεις και σενάρια
Ανά τακτά χρονικά διαστήματα συζητάμε με τα παιδιά τα ακόλουθα θέματα. Ακούμε τις απόψεις του και τον προβληματισμό τους.
- Ποιοι άνθρωποι συνήθως θα μας πουν να κάνουμε κάτι; (γονείς, δάσκαλοι, συγγενείς)
- Τι θα μας ζητήσουν; (να κάνουμε ή να μην κάνουμε κάτι)
- Γιατί κάποιες φορές είναι καλό να ακούμε αυτό που θα μας ζητήσουν οι άνθρωποι που ξέρουμε ότι μας αγαπούν; (θέλουν το καλό μας, σκέφτονται την ασφάλειά μας, θέλουν να μας προστατέψουν)
- Υπάρχουν ίδιες οδηγίες που θα μας πει η δασκάλα στο σχολείο και η μαμά ή ο μπαμπάς στο σπίτι;
- Αν δεν θέλουμε να κάνουμε κάτι που μας ζητά κάποιος μεγάλος πώς συμπεριφερόμαστε;
- Οι μεγάλοι ακολουθούν οδηγίες; Τι θα συνέβαινε αν δεν τις ακολουθούσαν;
Παρέχουμε παραδείγματα οδηγιών και κανόνων, που τα παιδιά ακούν στον χώρο του σχολείου και συζητάμε τον σκοπό τους.
Για παράδειγμα, γιατί η δασκάλα θα πει:
- Πλύνε τα χεράκια σου
- Μίλα ευγενικά με τους φίλους σου
- Μην πετάς το παιχνίδι
- Πάμε να μαζέψουμε την τάξη μας
- Σηκώνουμε χεράκι προτού μιλήσουμε
- Δεν τρέχουμε μέσα στην τάξη αλλά περπατάμε
- Είμαστε ήσυχοι όταν μιλά ο συμμαθητής ή η δασκάλα μας
- Πρώτα θα φάμε φαγητό και μετά θα σας δώσω ένα μπισκότο
Με έναν πιο διασκεδαστικό τρόπο σκεφτόμαστε τι θα συνέβαινε σε μια τάξη αν υπήρχαν κανόνες αντίθετοι από αυτούς που έχουμε συνηθίσει.
Λόγου χάρη:
- Τι θα συνέβαινε αν όλα τα παιδάκια έκλειναν αυτιά και ματάκια για να μην ακούσουν παραμύθι;
- Τι θα συνέβαινε αν αντί να μιλάμε ήσυχα, φωνάζαμε όλοι δυνατά; Σίγουρα πρώτα από όλα θα πονούσαν τα δυο μικρά μας τα αυτιά.
Σε ένα μεγάλο χαρτί ζωγραφίζουμε σκηνές από ανάποδους κανόνες ακολουθώντας όμως τους σωστούς, που ενθαρρύνουν τα παιδιά να συνεργαστούν και να συμμετέχουν με σεβασμό.
Μαζί με το παρόν άρθρο παρέχεται και ένα φύλλο εργασίας με τίτλο : Θα κάνω ή δεν θα κάνω αυτό που μου λέτε. Με αφορμή τις εικόνες που δίνονται η παιδαγωγός μπορεί να συζητήσει περαιτέρω για το πόσο σημαντικό είναι να ακολουθούμε τις οδηγίες της. Αξιοποιείται με ποικίλους τρόπους:
- Η παιδαγωγός ζητά από τα παιδιά να δείξουν μόνο εκείνες τις φωτογραφίες που δείχνουν πρόσωπα που ακολουθούν κανόνες.
- Ζητά να σκεφτούν για κάθε εικόνα που δείχνει πρόσωπα, που δεν ακολουθούν τις οδηγίες,τι θα μπορούσαν να κάνουν για να τις ακολουθήσουν.
- Διατυπώνουν τις δικές τους οδηγίες για κάθε εικόνα.
- Ζωγραφίζουν ή σκέφτονται αντίστοιχες συνθήκες που αφορούν σε κάποιες οδηγίες που χρειάζονται να ακολουθήσουν στον χώρο του σπιτιού τους ή στον χώρο του σχολείου.
Και κάτι ακόμα!
Είναι σημαντικό τα παιδιά μεγαλώνοντας να έχουν κρίση, να επιλέγουν το σωστό για αυτά και την ασφάλειά τους και τελικά ποια οδηγία θα ακολουθήσουν από έναν ενήλικα ή έναν συμμαθητή τους. Δεν θα ακολουθήσουν την οδηγία του συμμαθητή τους που θα είναι: «Χτύπησε το κορίτσι με το τουβλάκι» ή «Έλα μαζί μου», που θα τους πει κάποιος ξένος. Χρειάζεται προσοχή ώστε από νωρίς να δουλεύουμε μαζί τους και προς αυτήν την κατεύθυνση.
